We moedigen je aan om tijdig na te denken over je toekomstige medische zorg. Dat wil zeggen dat je op voorhand stil staat bij de behandelingen die je net wel of niet meer wil krijgen, wensen betreffende je uitvaart, het al dan niet doneren van organen of afstaan van je lichaam aan de wetenschap…
Deze keuzes en beslissingen kan je, na de dialoog over je vroegtijdige zorgplanning, vastleggen in wilsverklaringen. Deze ‘verklaringen over jouw wil’ gaan in op het moment dat je je zelf niet meer kan uiten, bijvoorbeeld door dementie, andere mentale achteruitgang, coma of overlijden. De wilsverklaring dien je in te vullen op het moment dat je nog helder kan denken en zelf beslissingen kan nemen. Deze documenten zijn onbeperkt geldig, tenzij je ze zelf herroept op het moment dat je nog wilsbekwaam ben. Het is dus belangrijk deze documenten aan te passen wanneer je situatie of visie verandert. Er zijn twee soorten wilsverklaringen: een negatieve en een positieve wilsverklaring.
Positieve wilsverklaring
In een positieve wilsverklaring kan je vastleggen wat je zeker wél wil.
Het bekendste voorbeeld is de wilsverklaring euthanasie bij onomkeerbaar bewustzijnsverlies. In deze wilsverklaring geef je aan dat je euthanasie wenst als je in een onomkeerbare coma zou belanden. Dit gaat bijvoorbeeld om de situatie na een zwaar hersenletsel door een verkeersongeval, een herseninfarct, een operatie… Dit geldt dus niet in het geval van bijvoorbeeld gevorderde dementie.
Een positieve wilsverklaring euthanasie is pas geldig wanneer deze correct is opgesteld en door twee getuigen ondertekend, waarvan minstens ééntje geen belang mag hebben bij je overlijden. Een positieve wilsverklaring euthanasie is niet wettelijk bindend: een arts heeft altijd de vrijheid om er al dan niet op in te gaan.
In het verleden moest de wilsverklaring euthanasie om de vijf jaar vernieuwd worden om geldig te blijven. Sinds 2 april 2020 blijft deze wilsverklaring levenslang geldig en moet ze niet meer aangepast worden.
Je mag de wilsverklaring euthanasie niet verwarren met het actuele verzoek tot euthanasie, waarbij je een arts vraagt om je leven te beëindigen in een situatie waarin je al ziek bent en hierdoor ondraaglijk lijdt.
Andere vormen van positieve wilsverklaringen zijn:
• ‘Verklaring inzake de wijze van teraardestelling’
• ‘Verklaring voor orgaandonatie’
• ‘Verklaring inzake de lichaamsschenking aan de wetenschap’
Negatieve wilsverklaring
In een negatieve wilsverklaring leg je vast wat je niet wil. Je kan bijvoorbeeld aangeven dat je, als er geen kans op herstel meer is, niet kunstmatig gevoed wil worden, niet meer in het ziekenhuis wil opgenomen worden of niet gereanimeerd wil worden.
Het is niet nodig om elke mogelijke medische ingreep of behandeling op te sommen: een goed aangegeven zorgdoel zal meestal al heel wat duidelijk maken. Zo kan je bijvoorbeeld aangeven dat je geen ziekenhuisopname meer wenst, tenzij noodzakelijk voor je comfort.
Een negatieve wilsverklaring is juridisch bindend. Elke zorgverlener is wettelijk verplicht om zich aan deze weigering van sommige behandelingen te houden.
Vertegenwoordiger
Om deze verklaringen kracht bij te zetten kan er een vertegenwoordiger worden aangeduid. Deze persoon mag een bloedverwant zijn of eventueel zelfs een zorgverlener. Hij/zij is jouw stem op het moment dat je je wil zelf niet meer kan uitdrukken. Daarom is het heel belangrijk dat je bij gesprekken rond vroegtijdige zorgplanning je vertegenwoordiger nauw betrokken hebt, zodat hij/zij weet hoe jij aankijkt tegen de verschillende kantelmomenten die in het ziekteproces kunnen voorkomen. Door dit gesprek aan te gaan met elkaar ga je nadenken over vragen waar je eerder misschien nog niet bij stil stond. Bijvoorbeeld: ‘Wat als je niet meer duidelijk kan communiceren? Hoe wil je dan dat we met je omgaan?’ ‘Wat is er belangrijker voor jou, om iedere dag volledig gewassen te worden of liever kleinere toiletmomenten die minder energie vragen?’ Zowel jij als je vertegenwoordiger gaan een groter gevoel van rust ervaren wetende dat dit soort zaken besproken zijn. Hij/zij weet zo écht wat jouw keuzes zijn en kan in volle vertrouwen jouw belangen behartigen en knopen doorhakken wanneer je dat zelf niet meer kan.
Vertegenwoordiger zijn is echter geen gemakkelijke opdracht. Hij/zij moet sterk in z’n schoenen staan en de (emotionele) druk aankunnen om je wil te vertegenwoordigen, zelfs als niet iedereen akkoord zou gaan. Bijvoorbeeld: één van de kinderen is vertegenwoordiger van de moeder maar niet alle kinderen kunnen zich vinden in de wil van de moeder omdat het botst met hun visie op goede zorg. Dan zal dit ene kind waarschijnlijk wel wat tegenkanting krijgen van de broers/zussen.
Indien er geen vertegenwoordiger is aangeduid, dan wordt het ‘cascade systeem’ gehanteerd om te bepalen wie in jouw naam zal handelen/beslissen. Dan wordt de volgorde gerespecteerd die de wet bepaalt. Dat wordt er in de eerste plaats gekeken of er al een vertegenwoordiger werd aangesteld door een vrederechter. Indien niet, dan wordt de samenwonende partner aangesproken. Nadien de meerderjarige kinderen (leeftijd is hier niet bepalend). Dan de ouders, vervolgens een meerderjarige broer of zus en tenslotte de behandelende arts.
Een vertrouwenspersoon is niet hetzelfde als een vertegenwoordiger. Een vertrouwenspersoon is iemand die je bijstaat tijdens je ziekte door bijvoorbeeld mee te gaan naar het ziekenhuis, naar je te luisteren… Hij/zij heeft geen recht om beslissingen in je plaats te nemen.
Praktisch
In de eerste plaats is het belangrijk om ervoor te zorgen dat je wilsverklaringen minstens bekend zijn bij je vertegenwoordiger, en indien gewenst ook bij je naasten en iedereen die in de toekomst bij beslissingen rond je zorg betrokken zou kunnen zijn. Je kan ook steeds een exemplaar bij je thuis bewaren.
Je huisarts kan ervoor zorgen dat je keuzes in je gedeeld medisch dossier terecht komen, zodat ze ook door andere artsen kunnen geraadpleegd worden. In een woonzorgcentrum wordt informatie rond vroegtijdige zorgplanning opgenomen in je dossier.
Je kan wilsverklaringen ook laten registreren bij je gemeente. Artsen hebben de mogelijkheid om geregistreerde wilsverklaringen van hun patiënt in te zien. De registratie van je wilsverklaring bij je gemeente is echter niet noodzakelijk om deze geldig te maken!
Tot slot kan je bij een notaris, tegen vergoeding, ook een zorgvolmacht laten opstellen en registreren. Met deze volmacht geef je iemand naar keuze het bewind over je materiële en financiële belangen. Hij/zij kan/kunnen bijvoorbeeld in jouw plaats naar de bank gaan wanneer je zelf niet meer goed te been bent. Je kan zelf bepalen wie je hiervoor kiest en dat is niet beperkt tot één persoon, je kan bijvoorbeeld al je kinderen onder deze zorgvolmacht plaatsen.