Afscheid nemen van het leven is het grootst denkbare afscheid. Op het einde van een palliatief of terminaal ziekteverloop, heb je vaak de gelegenheid om in volle aandacht afscheid te nemen door op een rustige manier dag en nacht bij de stervende aanwezig te zijn. Maar waken is intensief en kan gevoelens van onmacht teweegbrengen. De duur van de stervensfase is telkens anders, ieder sterfbed kent een eigen tempo.
Veelal heeft het bewust afscheid nemen van elkaar reeds plaatsgevonden en treedt er tijdens het waken een stille tijd aan. De tijd lijkt ook wel stil te staan. In de beleving van de naasten laat een overlijden vaak lang op zich wachten. Waken vraagt dan ook om een andere soort aandacht en aanwezigheid, om een permanente zorg en waakzaamheid.
Waken betekent uit de drukte van alle dag stappen om bij je dierbare te zijn. Hoewel de uren aan het bed traag voorbijgaan, gebeurt er juist dan heel veel. Je laat het leven met diegene voorbij glijden in je gedachten, je mijmert over het verleden en haalt herinneringen op. Je maakt alvast een voorstelling van hoe het leven straks zal zijn. Je neemt beetje bij beetje afscheid.
Waken is liefdevol en aandachtig aanwezig zijn bij een stervende geliefde. Je draagt iemand als het ware het leven uit. Waken kan ook de tijd zijn van afscheidsrituelen. Voor het moment van overlijden kunnen er allerlei specifieke gebruiken en rituelen toegepast worden. Deze zijn vaak bedoeld om degene die stervende is te helpen de rust te vinden het leven los te laten. Maar ook voor zij die achterblijven geeft het kracht, rust en betekenis aan het overlijden.
Wat kan je doen tijdens het waken?
Het gaat er overigens niet zozeer om wat je doet; het voornaamste wat je kan ‘doen’ is er zijn. Diegene die gaat sterven, heeft behoefte aan nabijheid, troost en liefde. Het kan het loslaten vergemakkelijken, hoewel er ook mensen zijn die zich pas kunnen overgeven aan de dood als ze alleen zijn. Want doodgaan is in wezen een eenzaam proces; uiteindelijk sterf je alléén. Waken is ook zorgen dat de stervende zo comfortabel mogelijk is, door bijvoorbeeld te letten op signalen van pijn of ongemak.
Als naaste kan je iemands hand vasthouden, rustig toespreken, droge mond en lippen vochtig houden, … Het branden van kaarsen, neerzetten van afbeeldingen of bloemen, dempen van licht, luisteren naar muziek of iets voorlezen creëert een rustige sfeer. Een zogenaamde waakmand kan het waken ondersteunen met de gepaste materialen.
Waakmand
Waken bij een stervende vraagt lichamelijk en geestelijk veel van iemand. Het gebruik van een waakmand kan helpen om een waardevolle invulling te geven aan de tijd dat je waakt bij je dierbare. De mand, die in het teken staat van complementaire zorg, biedt steun, afleiding, ruimte voor (h)erkenning van emoties en verzorging voor de stervende.
Enkele suggesties om toe te voegen aan een waakmand:
- Muziek: herkenbare of rustgevende muziek kan helpen om gevoelens van comfort en ontspanning te vergroten.
- Notitieblok/opnameapparaat: het vastleggen van persoonlijke gedachten, herinneringen of een levensverhaal is zinvol voor jezelf, maar ook een manier om informatie te documenteren, te delen of te bewaren voor later.
- Mandala’s om in te kleuren
- Handolie/crèmes: een lichte handmassage bij je dierbare kan helpen om te ontspannen. Aanrakingen dragen bij aan het ervaren van comfort en goed samenzijn.
- Aromatherapie: draagt bij aan het emotioneel en fysiek welzijn.
- Leesmateriaal (gedichten, boek, Bijbel…): voorlezen biedt toost en geruststelling voor de stervende door het horen van een bekende stem. Dit geeft eveneens de gelegenheid om ook zelf even te ontspannen met een boek.
- Een fleece deken, zachte sokken, (geur)kaarsen, koffie- en of theebenodigdheden,… verhogen het gevoel van geborgenheid
Iedere persoon is uniek en heeft andere wensen. De mand kan best op maat van de naasten samengesteld worden met materialen die voor iedereen comfortabel voelen.
Hoe hou je het waken vol?
Neem de tijd voor het waken; het is kostbaar om deze periode nog samen te kunnen ervaren. Waken kan samen met de familie of individueel om de beurt. Blijf wel voor jezelf zorgen. Het verzorgen van een stervende geeft voldoening maar kan ook uitputtend zijn, des te meer als de stervensfase meerdere dagen duurt. Elkaar afwisselen zorgt ervoor dat iedereen tijdig wat rust kan nemen, maar ook voor de stervende is het serener als er niet te veel mensen tegelijk rond het bed aanwezig zijn. Waken kan ook op afstand, door in gedachten bij je dierbare te zijn.
Hoe helpt waken in het rouwproces?
Voor het rouwproces nadien is het waken heilzaam. In het rouwen zijn de laatste dagen voor het overlijden nadrukkelijk aanwezig en dat neem je mee in het proces. Goed afscheid kunnen nemen is belangrijk en helpt het verdriet draaglijker te maken. Hoe zwaar en moeilijk het soms ook is, de mogelijkheid om de laatste momenten samen te delen, wordt vaak als waardevol ervaren. Naasten zijn steeds heel dankbaar dat ze dit nog hebben kunnen doen.
