Euthanasie betekent het opzettelijk beëindigen van het leven door een arts door middel van dodelijke medicatie, op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt. Euthanasie werd in 2002 gelegaliseerd in België en is daarmee samen met Nederland, Luxemburg en Spanje één van de weinige landen ter wereld waar euthanasie wettelijk toegelaten is.
De redenen voor het aanvragen van euthanasie zijn divers. Vaak wordt het lijden (fysiek, psychisch of beide) ondraaglijk voor de patiënt. Het is ook mogelijk dat mensen het aftakelingsproces voor willen zijn en willen sterven op een zelfgekozen moment, zodat er nog bewust afscheid kan genomen worden van hun dierbaren.
Om euthanasie te krijgen, moet er aan een aantal wettelijke voorwaarden voldaan worden:
- De patiënt moet handelingsbekwaam zijn op het moment van het verzoek
- De patiënt is meerderjarig*
- De patiënt bevindt zich in een medisch uitzichtloze toestand van aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden, als gevolg van een ongeneeslijke aandoening veroorzaakt door ziekte of een ongeval
- Het verzoek is vrijwillig (door niemand opgedrongen), herhaald en overwogen (goed over nagedacht)
* Sinds 2014 kan euthanasie ook bij minderjarigen op voorwaarde dat hij/zij:
- Bewust is op het moment van het verzoek
- Zich in de terminale fase bevindt
- Fysiek ondraaglijk lijdt
- Toestemming heeft van de ouders/voogd
- Een kinder- of jeugdpsychiater of psycholoog raadpleegt
Schriftelijk euthanasieverzoek (actueel verzoek) =/ Positieve wilsverklaring euthanasie
Dit zijn twee verschillende situaties. Euthanasie aanvragen (bij ondraaglijk lijden) kan enkel met een actueel, schriftelijk verzoek, gericht aan een arts. De patiënt moet de vraag ‘Ik wil euthanasie’ bewust kenbaar kunnen maken met een (bijvoorbeeld handgeschreven) document waarin ook de datum van het verzoek, de naam en de handtekening opgenomen zijn. Indien de patiënt omwille van medische redenen het euthanasieverzoek niet zelf kan schrijven, mag iemand anders dit doen. Deze persoon moet meerderjarig zijn en gekozen worden door de patiënt. Bovendien mag hij of zij geen belang hebben bij het overlijden (het mag bijvoorbeeld geen erfgenaam zijn). Deze persoon moet het verzoek in bijzijn van een arts schrijven en vermelden dat de patiënt niet in staat is om het verzoek zelf neer te schrijven en waarom.
In tegenstelling tot een actueel euthanasieverzoek, stel je een wilsverklaring euthanasie bij onomkeerbaar bewustzijnsverlies op voordat je ziek wordt. Met een ‘wilsverklaring euthanasie’ verzoek je om euthanasie in het geval van een onomkeerbare coma, bijvoorbeeld na een zwaar ongeval of een herseninfarct. Zo’n wilsverklaring moet opgesteld worden volgens een wettelijk formulier en ondertekend worden door twee getuigen.
Indien de wettelijke voorwaarden in orde zijn, kan de procedure opgestart worden:
- De arts die het euthanasieverzoek krijgt, moet verplicht een tweede, onafhankelijke arts raadplegen. Die tweede arts zal, net als de uitvoerende arts, het medisch dossier raadplegen en nagaan of aan alle wettelijke voorwaarden is voldaan. Indien de tweede arts eveneens oordeelt dat het lijden van de patiënt ondraaglijk is, kan de euthanasie uitgevoerd worden.
- Als het overlijden niet binnen korte termijn wordt verwacht, is de procedure strenger: er moet minstens een maand tijd tussen het schriftelijk verzoek en de uitvoering van de euthanasie zijn. Bovendien moet een derde arts de wettelijke voorwaarden nagaan. Deze arts moet een specialist zijn in de aandoening waaraan de patiënt lijdt, of een psychiater.
- De uitvoerende arts is wettelijk verplicht om de euthanasie na afloop aan te geven aan de Federale Evaluatie- en Controlecommissie, die zal oordelen of aan alle wettelijke voorwaarden werd voldaan.
Belangrijk om weten: euthanasie is geen recht! Een arts mag steeds weigeren om euthanasie uit te voeren, ook als de patiënt voldoet aan alle wettelijke voorwaarden.
Euthanasie bij dementie
Kan een persoon met dementie een actueel verzoek tot euthanasie indienen? Handelingsbekwaam zijn is één van de wettelijke voorwaarden in de huidige euthanasiewet waardoor mensen met dementie enkel in een eerste fase van de ziekte, op het moment dat ze nog wilsbekwaam zijn, euthanasie kunnen aanvragen. Ook de wilsverklaring euthanasie is niet toereikend voor mensen in een gevorderd stadium van dementie omdat deze wilsverklaring enkel van toepassing is bij onomkeerbaar bewustzijnsverlies na een ongeval of hersenaandoening.
Omdat levenseindebeslissingen bij personen met dementie zo complex en delicaat zijn, is het erg belangrijk om in een vroeg stadium van de ziekte over vroegtijdige zorgplanning te praten. Door tijdig het gesprek aan te gaan over het levenseinde, kunnen er in acute situaties beslissingen genomen worden die zo dicht mogelijk aansluiten bij de voorkeuren van de persoon met dementie.
Euthanasie bij psychisch lijden
De wet laat euthanasie toe bij ondraaglijk psychisch lijden door psychiatrische aandoeningen, bijvoorbeeld bij een langdurige en niet te behandelen depressie. Euthanasie bij psychisch lijden is vaak een complexe en delicate kwestie. Het is bijvoorbeeld niet evident om in te schatten of de psychiatrische aandoening die het lijden veroorzaakt onbehandelbaar en uitzichtloos is. De patiënt voert meestal reeds langdurig een gevecht met de ziekte. Daarnaast is het niet altijd eenvoudig om te oordelen over de wilsbekwaamheid van de patiënt, dit vraagt bijzondere kennis en ervaring van de betrokken hulpverleners en artsen.
Euthanasie bij levensmoeheid
Soms komt er een euthanasievraag van mensen, vaak ouderen, die aangeven dat ze geen waarde meer vinden in het leven en verlangen naar het einde. De huidige wet laat geen euthanasie toe bij levensmoeheid, als dit geen medische oorzaak heeft. Een vraag naar euthanasie bij levensmoeheid weerspiegelt een diep gevoel van wanhoop en verdient de nodige hulp en ondersteuning.